УРАЛДААНЫ ШИЛДЭГ ЗОХИОЛЧ: Т.НОМИН-ЭРДЭНЭ

Тагтаа Хэвлэлийн Газраас залуу уран бүтээлчдээ дэмжих, номын соёлыг түгээн дэлгэрүүлэх зорилгоор залуусынхаа дунд хоёр жил тутамд өгүүллэг, яруу найраг, орчуулгын уралдаант шагнал зарладаг билээ. Уралдааны бүтээл хүлээн авах хугацаа Дөрөвдүгээр сарын 15-аар өндөрлөж яруу найргийн төрөлд 140 шүлэгч, өгүүллэгийн төрөлд 106 залуу зохиолч, орчуулгын төрөлд нийт 30 орчуулагч бүтээлээ ирүүллээ. Бүтээлүүдтэй танилцаж шүүн тодруулах үйл явц үргэлжилж буй бөгөөд бид эцсийн ялагчдыг тун удахгүй зарлана.

Өгүүллэгийн уралдаанд дээр дурдсанчлан 106 хүн бүтээлээ ирүүлснээс бид шилдэг 7 залуу зохиолчийг шигшин авч, бүтээлүүдийг нь ээлж дараагаар та бүхэндээ танилцуулж байна. Уралдаан ганц л ялагчтай тул энэ 7 залуу зохиолчоос нэг нь ялагч болж бусад нь өөрсдийгөө дэд байрт орлоо гэж тооцож болно.

Tagtaa Prize-ийн шилдэг зохиолчдын нэгээр Төрмөнхийн Номин-Эрдэнэ тодорлоо. Тэрээр 1990 онд Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт суманд төржээ. Монгол Улсын Их Сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр 2012 онд төгссөн. Тайвань улсад магистрын зэрэг хамгаалж ирээд, 2017 оноос хойш кино зохиолчоор мэргэшин ажиллаж байна. Т.Номин-Эрдэнэ Засгийн Газрын Хэрэгжүүлэгч Агентлаг - Соёл урлагийн газраас зохион байгуулсан шилдэг уран бүтээлийн улсын 11 дүгээр уралдаанд бүрэн хэмжээний уран сайхны кино зохиолын төрөлд тэргүүн байр эзэлж, зохиол нь “Кибер сүлжээ” нэртэйгээр 2018 онд дэлгэцийн бүтээл болсон. Мөн 2019 онд Монголын урлагийн зөвлөл, Австралийн Bus stop film-тэй хамтран Stair богино хэмжээний кинонд зохиолчоор ажиллажээ. Түүнчлэн Ocean grey music production-д дууны шүлэгчээр 2017 оноос хойш ажиллаж байна. Одоогоор тэрээр 2020 болон 2021 онд нээлтээ хийх кино уран бүтээлүүдэд кино зохиолчоор ажиллахын зэрэгцээ Монголын урлагийн зөвлөлийн Соёл урлагийн залуу манлайлагч хөтөлбөрт суралцаж байна.

ЦООЖГҮЙ ТОРНЫ ШУВУУХАЙ

Хуучны таван давхар саарал байшингийн тагтан дээр усан ногоон өнгийн торгон халаад өмсөж, урт хар үсээ задгайлсан Очмаа бүсгүй нарийн тамхи баагиулан зогсоно. Нар жаргахгүй юм шиг налайж, навчис унахгүй юм шиг алтан шаргал өнгөө гайхуулсан намрын жир өдөр санж. Байрны гадаах хөгшин саглагар модны мөчир дээр нэгэн шувуу үүрээ зассаныг бүсгүй сая л анзаарав. Шувуухай жиргэж, үүрээ тойрон эргэлдэнэ. Хэвлий дэх үрээ алдсанаас хойш Очмаагийн үг урлах үйлс нь гацаанд орж, ганхийх олигтой нэг ч сэдэл санаа сэтгэлд нь буухаа больсон нь зохиолч бүсгүйг хамгийн ихээр зовоох аж. Түүний эр нөхөр уурхайд ажилладаг бөгөөд сардаа долоо хоногийн визтэй гэртээ хоноглох даяанч нэгэн тул Очмаа ганцаардлаар хань, тамхиар найз, хөгжмөөр зугаа хийж, шар нар бор хоногуудыг туулдаг билээ.

Тоглоомын талбайгаас сонстох хүүхдүүдийн шуугианыг эвдэн, жижиг цэнхэр ачааны машин орцны гадаа тар нярхийн зогслоо. Бөхийн удамтай болов уу гэмээр хүдэр чийрэг биетэй, өндөр нуруу, өргөн шанаатай эр машины бүхээгээс эхнэр, охиноо дагуулсаар бууж ирэв. Янз нь хуучны эл байранд шинэ айл нүүж ирж байгаа бололтой гэрийн тавилга сэлт ачаан дээр нь овоолоостой байлаа. Том том шүүгээ, сандал ширээг өдөн дэр үүрч байгаа аятай хээв нэг зөөх хүдэр эрийг харсан байрны ээжүүд эртний ховор үзмэр харж буй аятай өөр хоорондоо шивэр авир хийн жуумалзана. Тэрхүү үл таних эрийн эхнэр нь ч мөн адил нуурын хун шиг зэгзгэр хүүхэн агаад охин нь дөрөв орчим насны жаалхан авхай байлаа. Очмаа энэ бүхнийг 3 давхрын тагтан дээрээс хэсэг ажиглаж зогссоноо, тамхиа унтраагаад өрөөндөө буцан орж, “Cigarettes after sex” хамтлагийн дууг пянз тоглуулагчид тавиад, энгэрээ зөрүүлэн тэвэрч, тэрүүхэн тэндээ намс намсхийн бүжив.

Хоосон ширээний ард тух муутайхан ганцаар хооллох Очмаагийн бодлыг үргээж, хажуугийн хананаас аз жаргалтай гэр бүлийн инээх, ярих, хөхрөлдөх чимээ эгээ л дэргэд буй мэт тодхон сонсогдоно. Олон сар амьд хүнгүй, анир чимээгүй байсан хажуу айлд нь шинэ оршин суугчид төвхнөсөн нь гарцаагүй байлаа. Өөртэйгөө л байх дуртай зохиолч бүсгүйн хувьд энэ түүний хүсдэг эсвэл эс хүсдэг чимээний аль нь болохыг тэр мэдэрсэнгүй тул сэтгэлд нь урьдын адил хий хоосон ноёлоостой.

Үүнээс хэдэн өдрийн дараах нэгэн шөнө Очмаа эмэгтэй хүүхдийн гаслангуй уйлах чимээнээр цочин сэрэв. Нэгэн хэмнэлээр аяархан мэгших дуу... Бүсгүй эхэндээ зүүдэлж байна хэмээн бодоод тэрхүү мэгшилтэд бүүвэйлэгдэн зүүрмэглэв. Гэтэл гэнэт өрөөний хаа нэгтээ том шаазан эдлэл хагарах шиг их нүргээнийг үүсгэх нь тэр. Очмаа годосхийн сэрээд, сандран гэрлээ асааж, гэр доторхоо нэгжин харваас бүх зүйл бахь байдгаараа түүний өөдөөс “ширтэн” байлаа. Нойрмог байдлаасаа арай ядан сэрээд, шөнийн аниргүйг сэтгэл түгшин чимээлбэл, өнөөх “жаргалтай” хөрш айлаас хөөрхөн охиных нь мэгшин уйлах, хөөрхий эхнэрийнх нь өвдөн орилох чимээ тодхон сонстов. Орчин үеийн Донжуваны дүртэй догшин улаан сахиус тансаг таван идээнийхээ аль гашууныг нь хэтрүүлэн хүртээд, цээжинд нь үүрлэсэн албин чөтгөрийг суллан тавьсан мэт муу ёрын ямар нэгэн хүч хөрш айлыг нь хөмрөн сөнөөх нь энэ ажээ. Очмаа хий дэмий адган сандарч, өрөөн дотуураа холхих бөгөөд утсаа шүүрэн авч цагдаа дуудах гэснээ “эр эмийн хооронд илжиг бүү жороол” гэх үгийг амандаа хүлхээд, утастайгаа хамт халаасалж орхив. Ийнхүү хар дарсан зүүд мэт тэр шөнийн ер бусын орилооныг нойрны эм нь ч, чихний бөглөө нь ч дарж чадсангүй тул бүсгүй хий баахан хөрвөөсөөр үүрийн гэгээтэй золголоо. Хажуугийн хананд үүрийн цэгээн туяа тусахад ээж охин хоёрын ч, өнөөх “албин чөтгөр”-ийн ч дуу үл сонстож, бүхий л орчлон таг дүлийрсэн мэт анир чимээгүй, ажин түжин байх нь нэн хоржоонтой.

Үд хэвийх алдад Очмаа тархиа сэргээхээр байрны ойролцоох цэцэрлэгт дуртай номоо уншиж суулаа. Нойр муутай хоносон шөнийн гайгаар толгой нь дүйнгэтэх тул түүний хажууханд байрны ээжүүд хүүхдүүдээ салхилуулах нэрээр хов базаж суугааг ч төдийлөн анзаарсангүй. Орцноос шинэ оршин суугч бүсгүй охиноо дагуулсаар гарч явахыг харсан ээжүүдийн яриа илтэд эрчимжиж, хэсүүлч салхиар туугдан тодхон сонсогдов.

- Хараач, бас хар шил зүүчхэж ээ гэж нэг нь хэлэхэд нөгөөдүүл нь шоолон жуумалзаж,

- Нүдээ тамгалуулсан амьтан чинь өөр яах ч билээ дээ хэмээн худал санаа алдацгаана.

- Уржигдар хажуугийн цэцэрлэгийн эрхлэгч залуутай хамт явахыг нь харсан. Охиноо найрч оруулах гэж байгаа гэхэд арай л жаргалтай харагдаад байсан уу үгүй юу? гэж хоёр эмэгтэй нэг нэгэн рүүгээ ирмэх мэт учиртай харснаа:

- Энэ амьтан өөрөөсөө л болоо биз дээ. Хараажийн ханагар сайхан эр, зэгзгэр гоё хүүхэн хоёр яаж нанчилдаангүй найртай амьдраа гэж ирээд ёстой л хамрынхаа доорх хагархайд багтаж болох бүх үгийг баруун солгойгүй урсгаж байлаа. Урьд шөнийн аймшигт бархираан ганц түүнд бус түмэн олон хөршүүдэд нь ч сонсогдсоныг мэдмэгцээ энэ муу хуучин хар балгас шиг байрыг хуу хамаад нураачихмаар сэтгэл нь гэнэт ихээр өмөлзөж, дотогшоо эмтрэв. Хэзээнээс тэдний чих харгислалд дөжирч орхио вэ?

Элсэнд нэвчих ус шиг цаг хугацаанд амьдрал нэвчин урссаар, тайван өнгөрсөн хэдэн шөнийн дараа урьдынх шиг аймшигт шөнө дахин ирснийг Очмаа цочин сэрэхдээ ухаарав. Энэ удаа түүнд айх, цочирдох, өрөвдөх, дургүйлхэх мэдрэмжүүдийн нэг нь ч төрсөнгүй. Түүгээр ч үл барам ер бусын тайван, тийм гэхийн тэмдэггүй гэгэлзэн байх аж. Чих нь бусад шиг дөжирчихсөн юм болов уу гэж бодолхийлэхийн зуурт Очмаа гэнэт орноосоо өндийж суугаад, нүдээ аяархан аньж, хананы ард өрнөх харгислалыг санаандаа ургуулан бодижуулах гэж оролдов. Тэрээр тунгалаг биетэд хувираад хана нэвтлэн орж, хамаг бүхнийг алган дээрээ тавьсан мэт тод дүрслэлд автаад, хохирогч бүсгүйн мэдэрч буй бүхнийг биеэрээ мэдрэх шиг болохуйд хамаг биеэ хумин нугдайв. Тэгснээ ухасхийн босож, бичгийн ширээндээ суугаад тэмдэглэл хөтөлж эхлэлээ. Архичин мангасын тамир нь дуусч тас үсэртэл, толгойдоо буусан бүх зүйлсээ ямар ч хориггүйгээр таталгасаар байв.

Маргааш өглөө нь тэрхүү тэмдэглэлээ хартал эгээ л галзуу хүнийхээс ч долоон дор сараачвар байх бөгөөд учрыг нь тунгаах гэж баахан тамхи угсруулан татахад хүрэв. Саарал хөшиг татсан намрын уйтай тэнгэрээс хүйтэн бороо асгарч эхлэхтэй зэрэгцэн Очмаагийн үг хэлхэх онгод нь түүнийг тоон ирэхүйд, тэрээр төд удалгүй далайн дээрэмчдэд баригдаад цаазаар авахуулах гэж буй оргодол босуул шиг байдгаараа яарч адган, компьютерын товчлуурыг салж унатал балбаж гарлаа. Түүний үг шивэх чимээ, бороон дуслын газар товших чимээнээс өөр анир энэ ертөнцөд үгүй мэт мэдрэмжээр хөглөгдөн, зохиолч бүсгүй урьд хаягдсан онгоддоо ийнхүү дахин бүрэн эзэмдүүлэв.

Үүнээс хойш Очмаа архичин мангасыг гэртээ ирэхийг нь, шөнө дөлөөр түүнийг цочин сэрээхийг нь, архиран цамнахыг нь адын хүслээр битүүхэн хүлээдэг болов. Хэдий хүний ёсноос гажууд ч гэлээ эл мэдрэмж түүний онгодыг хөглөж, хийсвэрлэн бодохуйн чанадад хөтөлж буйг тэр өөртөө нэгэнт хүлээн зөвшөөрчээ.

Шинэ хөрш нь нүүж ирсэн тэртээх нэгэн өдөр шиг налгар цаг дор тоглоомын талбайн голд ганцаар тоглох бяцхан охин руу Очмаа дөтлөн очлоо. Ээж шигээ урт хар гэзэгтэй охин үс нь халцарсан хүүхэлдэйгээр тоглож байв. Очмаа охинтой яриа эхлэхийг завдах гэтэл охин хүүхэлдэйнхээ гоёмсог даашинзыг тас татаад, бумбан хоёр хөхийг нь хөндий цээж рүү нь цөмлөн оруулах гэж шүдээ тас зуун зууралдаж гарав. Тэгснээ цөөн үлдсэн туг үсийг нь байдгаараа зулгаахад Очмаа охины энэ хачин авирт цочирдож, түүнийг хориглон зогсоов. Охиныг овоо тайвширсны дараа учрыг асуутал, дөнгөж төрсөн янзага шиг дүрлэгэр хар нүдээрээ түүнийг цоо ширтээд:

- Би охин байх дургүй. Эрэгтэй болмоор байна.

- Яагаад?

- Эрэгтэй болчихвол ээжийгээ хамгаалах хүчтэй болно хэмээн палхийтэл хэлээд цааш гүйж одов. Очмаагийн цээжинд шар ус хурах шиг болсон ч охины араас хий дэмий харуулдсаар хоцорлоо.

Орой нь бүсгүй орцны үүдэнд хөрш айлын бүсгүйтэй халз нүүр учрав. Тэрээр гартаа барьсан ууттай хогоо орцны буланд тавиад, энгэр нь задгайрсан гэрийн халаадаа чангалан зөрүүлж, Очмаагийн харцнаас дальдчин, шатаар хурдлан өгслөө. Шигдсэн намгаасаа гарах гэж дэвэхдээ далавчаа гэмтээсэн тахир дутуу шувуухай шиг болсон энэ бүсгүйтэй яажшуухан танилцах вэ гэж бодоод ууттай хог руу нь санаандгүй зэрвэс хартал, эр нөхрийнх нь бололтой нэлээн элэгдсэн ч амь бөхтэй үлдсэн өмдний суран бүс үзэгдэв. Очмаа яагаад ч юм бүсгүйн далавчийг гэмтээсэн эд мөрийн баримтыг хогийн уутнаас шүүрч аваад, гэр рүүгээ ухасхийн орлоо. Оройжин өнөөх суран бүсийг заналтайгаар ширтэн суусан Очмаа тэр шөнө хөрш бүсгүй нь суран бүсээр биш зангидсан гараар эсвэл бүр илүү хатуу биетээр зодуулах аймшигт орилооныг сэтгэл түгшин сонссон авай. Цагдаа дуудахад одоо ч оройтоогүй атал Очмаа байгалийн ер бусын чимээнд хөгжмийн аяз зохиох суутан мэт ханын судал дамжин ирэх чимээнд хүүрнэл зохиол тэрлэн суух аж. Хүн бүрийн дотор араатан, сахиусан тэнгэр хоёр тэврэлдээд унтаж байдаг мэт. Биднийг ухамсраа гээсэн үед араатан нь сэрж, зөн билэг оюунаа хурцалсан үед сахиусан тэнгэр нь сэрдэг ч юм билүү. Гэхдээ энэ удаа Очмаагийн дотроос тэр хоёрын аль нь сэрснийг хэн ч үл мэднэ. Хүний адгуугсан авир, харгис муухайд тачаадаж, хүч дорой талын орилоон, эзэрхэг дээрэнгүй талын бархираан дундаас таашаал эдэлж, санаа ургуулж, санаснаа бичиж суугаа түүнд үйлийн үр, сайн муугийн тухай дэнслэн бодох сөхөө ч байсангүй.

Нэгэн орой Очмаа буйдан дээрээ ялхайн суугаад, бүлэг хүчингийн хэргийн хохирогч эмэгтэйн мэдэгдлийг гар утсаараа үзэж байлаа. Хүмүүс ийм үзэгдэлд бүр дасал болчихсон гэлтэй хүчингийн хэргээр тоглоом тохуу хийцгээж байв. "Аа муусайн хүүхнүүд угаасаа ингэдэг юм. Дурандаа алцайж хэвтчихээд ар хударгаар нь ингэж гүтгэж, хэдэн цаас олж байна" гэх маягтай. Ийн бодогчдын нэлээд нь эмэгтэйчүүд байх нь ой гутам. Бас нэг хэсэг нь "Наадах чинь улс төрийн шоу, нэгийг нөгөөгөөр бүдгэрүүлж байна" гэж хий хардаастай. Эдгээр хүмүүсийн дундаас Очмаа өөрийгөө ч олж харах шиг. “Би хөрш бүсгүйг зодоогүй. Тэгэхээр би яавч хүчирхийлэгч биш. Гэхдээ зодуулж байхыг нь сонссон. Шөнө бүр шахуу сонсогдоод байхаар нь чих минь дөжирчихсөн. Тэр аймшигт чимээ жорлонгийн ус татахад гардаг шиг энгийн л нэг чимээ болон хувирсан тул манай байрныхан ч сонсоод л өнгөрдөг болцгоосон. Тэгэхээр эцэстээ бид яг хэн бэ?”...

Ийн эргэцүүлэх зуурт архичин хөрш нь гэртээ морилох сүржин чимээ хананы цаанаас сонсогдов. Очмаа бодлоо үргээгээд, цаас үзгээ бэлдэн ширээнд суулаа. Гэтэл гэнэт гэрийнх нь хаалгыг хэн нэгэн нүдэв. Дургүйлхэн босож, хөмсгөө зангидсаар хаалга нээтэл түүний нөхөр зогсож байх аж. Ээлжээ хүлээлгээд ирэх өдрийг нь мартталаа бичиж буй зохиолынхоо цөмд орсон бүсгүйн нүүрэнд сандрал илрэхэд, нэлээн халамцсан уурхайчин нөхөр нь эрэмгий хурц нүдээрээ түүнийг олзлон ширтэх ажээ. Үдэш хэвийж, саран авхай өндөрт хөөрөх үесд Очмаагийн нөхөр идэх уух, амарч алжаахаа зогсоогоод, элсэн цөлд ангасан араатан ус үзэх шиг эхнэр рүүгээ “довтолж” эхлэв. Очмаа архины эхүүн үнэрт эвгүйцэж түүнээс цааргалахад, халамцуу хартай нөхрийнх нь өөнтөгч нүдэнд нэгэн адын зүйл торов. Тэрээр хөрш бүсгүйн зодуур болсон суран тэлээг онгорхой шүүгээнээс гаргаж ирээд Очмааг хардаж, хараалын үгээр булж гарав. Улмаар сахиус нь буусан удган шиг ийш тийш үсчин цамнах нөхөр нь түүнд өнөөх суран тэлээний амтыг ханатал мэдрүүллээ. Урьд хэвлий дэх үрээ эндэхэд амссан зодуураас энэ удаагийнх арай илүү өвтгөж байгаа нь үйлийн үрийн төлөөс гэдгийг бүсгүй мэдэрч байв.

Нэг мэдэх нь ээ зүрхнийх нь сул хэмнэлээс өөр анир чимээгүйд хот бүхэлдээ нойрсжээ. Зодуулсан нь амь тавиагүй байхад зодсон нь үхэж далд ороо юу даа гэмээр нөхөр нь гартаа өнөөх суран тэлээг барьсаар өрөөний буланд согтуу толгойгоо санжгануулан тасарчээ. Гэнэт шөнө дундын аниргүйг эвдэн хонх дуугарлаа. Гишгэх хөл, дэлгэх жигүүргүй болсон Очмаа арайхийн өндийж хаалга нээтэл төрийн цагдаа амрыг нь эрэв...

Намрын адаг сар талдаа орж, өвсний толгойд хяруу унасан өглөө Очмаа аваал нөхрийнхөө гэрийн тагтан дээр сүүлчийн удаа нарлаж байлаа. Байрны гадаах хөгшин саглагар модны бяцхан шувуухай үүрээ орхиж, тэртээ өндөрт нисэж одохтой зэрэгцэн хөрш айлын хөөрхөн бүсгүй тагтан дээрээ гарч ирэв. Тэр шөнө цагдаа дуудсан хүн бол тэр гэдгийг Очмаа мэдэж байлаа. Тэд хэсэгхэн зуур өөд өөдөөсөө ширтэлцэхдээ хоёулангийнх нь тунгалаг царайнд согтуу араатнуудын тамгалсан мөр бүдэг үлдсэнийг анзаарав. Хөрш бүсгүй Очмаа руу дулаахан инээмсэглээд дотогш орлоо. Түүний инээмсэглэл “Хэрвээ хүсэх л юм бол жигүүрээ дэлгэх хүч бидэнд бий гэдэгт итгээрэй, шувуухай минь” хэмээн цуурайтах шиг...