Н.Өнөржаргал: Яриагаа таны найруулагчийн гараанаас эхэлье гэж бодож байна. Уран бүтээлч хүн хийхийг хүссэн зүйлээ олоод, түүгээрээ дагнаж эхлэхэд цээжинд нь оч бадардаг шүү дээ. Та хэзээ, чухам яагаад кино урлагт хөл тавихаар шийдсэн бэ?

П.Золжаргал: Үндэсний телевизээр бямба гараг бүрийн орой их гоё кинонууд гардаг, өсвөр насандаа бямба гараг бүр нойроо хугаслан тэр кинонуудыг л хүлээдэг байлаа. “Forrest Gump”, “Shawshank Redemption”, “Once” зэрэг гоё кинонуудыг түүгээр анх үзсэн.  Эдгээр кинонуудыг үзээд кино хийх сэн гэдэг хүсэл их хүчтэй төрдөг болсон. Гэхдээ "Чи айлын том хүүхэд, чи л ээж, дүү хоёроо авч явах хүн, гэтэл урлаг бол хэзээ ч хангалттай мөнгө олохгүй зүйл" гэдэг бодол хүслийг маань аргамжчихдаг байж. Тиймээс хичээлээ сайн хийх ёстой юм байна, их мөнгө олдог хүн болох ёстой юм байна л гэж бодно.  Драмын дугуйлан, хүүхдийн "Цоглог" хөтөлбөр гэх мэтийг хараад л санаа алдана, мөнөөх нууцхан хүсэл оволзоно. Ингэж явж байгаад “Шинэ Монгол” сургуульд ортол сургууль маань драмын дугуйлантай байж таарлаа. Тэнд намайг драмын дугуйланд явж байгааг хэн ч хянах боломжгүй. Драмын дугуйланд ороод, үнэхээр гоё санагдаж байсан. 

Ээж маань Зүүнсалаанд жижигхээн дэлгүүр ажиллуулдаг. Би ээжийнхээ дэлгүүрийн ажилд тусална, хань болно. Өглөөний наймаас авхуулаад оройны 10 цаг хүртэл тасралтгүй ажиллана гэдэг хүнд шүү дээ. Дэлгүүрт ажиллаж байхдаа тэр хавийн хүмүүсийн амьдралыг илүү сайн таньж ойлгосон. Боломжийн амьдралтай хүмүүс байгаа ч асуудалтай нь илүү олон. Талхнаас өгсүүлээд янз бүрийн юм зээлээр авна. Архичид орж ирээд архи зээлээч гэнэ. Тэр хүмүүс бүгдээрээ өөдсийн чинээ жаахан хүүхдүүд дагуулж орж ирдэг. Би өөрөө хүүхэд хэр нь тэр жаахан хүүхдүүдэд санаа зовно. Би тэр хүүхдүүдэд гэрт нь очоод хоол хийж өгч чадахгүй, ээжийнхээ дэлгүүрийн барааг үнэгүй тараагаад өгч чадахгүй. Гэтэл тийм хүүхдүүд зөвхөн Зүүнсалаанд биш, хаа сайгүй бий. Яг тэр үед "Би том болоод энэ хүүхдүүдэд юу хийж өгч чадах вэ?" гэж бодогдсон. Тэр бүх хүүхдэд “хүрч”, "Чи ганцаараа биш шүү, бүх зүйл тийм ч муухай биш шүү, энэ бүхэн түр зуурынх" гэж ойлгуулахыг, мэдрүүлэхийг маш их хүссэн. Тэр үед л гоё кино, хүүхдийн нэвтрүүлэг хийх хүсэл хүчтэй төрөх болсон доо. 

Төгсөх жилдээ тэтгэлгүүд судалсан ч кино урлагийн чиглэлээр тэтгэлэг өгөх нь ховор, Японы хувийн сургуулиудын төлбөр нь хэт өндөр байсан. Гэтэл “Шинэ Монгол” сургууль Японы “Обирин” сургуультай хамтын ажиллагааны хөтөлбөртэй болж, хоёр хүүхэд авахаар болов оо. Дотор нь киноны тэнхим ч байна. "Заа, энийг л авна, би үүнийг үнэхээр хүсэж байна" гээд зориглосон, шалгалт нь ч боломжийн хөнгөн байж таарсан. Сургалтын төлбөр, нэмээд амьдрах зардлыг маань бүтэн төлсөн. Тэгээд л ээждээ "Танаас мөнгө авахгүй ээ" гэж бардам хэлээд явсан даа. Явах гээд онгоцны буудал дээр зогсож байхад ах маань "Чи найруулагч болоод мөнгө олохгүй ээ, продюсер болоорой" гэж захиж байлаа. Ер нь л энэ мэтчилэн айлын том хүүхдийн ачаа намайг ямагт дагадаг байв. Японд оччихоод ах руугаа залгаад "Би найруулагч болмоор байна, за юу" гэж хэлсэн. Хамгийн хоржоонтой нь, би арван жилийн дараа ингээд өөрөө өөрийгөө produce хийгээдявж байна даа. Ахаасаа зөрүүдэлж, бүх хичээлээ найруулагчийн өнцгөөс сонгоод, sound mix хичээлээ ч үзээгүй. Одоо харин sound mix гэх мэт зүйлээ үйл явцаас л сурч байна. Товчхондоо, кино надад их хань болдог байсан, би ч тэр хүүхдүүдэд хань болдог зүйл хийхийг хүссэн.

 

Н.Ө: Оюун санаагаараа хүрэлцэх, бусдад ганцаараа биш гэдгийг нь мэдрүүлэх хүслээс бүх зүйл эхэлсэн байна шүү дээ. Таны "Шар автобус", "Шат", "Нүцгэн гэрэл" гээд богино хэмжээний кинонуудыг үзэхэд ч яах аргагүй тийм мэдрэмж төрдөг. Эдгээр кино нийгмийн шүүмжийн өнгө аясыг хүчтэй шингээсэн, бодит асуудлыг хөндсөн байдаг. Маш олон хүн киног бодит байдлаас зугтах боломж гэдэг ч нийгмийн шүүмж хэлбэрийн кинонууд эсрэгээрээ, бодит байдалтай нүүр тулах боломжийг өгдөг. Гэхдээ бидний эргэн тойронд тоо томшгүй олон асуудал бий. Тэдгээрээс тодорхой нэг асуудлыг барьж авч, уран бүтээл болгоход танд юу хамгийн их нөлөөлдөг вэ?

П.З: Би аливааг бодитоор хардаг төрлийн хүн шиг байгаа юм. Хийсвэрлэж чаддаггүй, асуудлаас зугтаахаасаа илүү яаж шийдэх вэ гэж боддог. Үлгэрийн мэт гоё зүйл хийсвэрлээд хийж болох ч амьдарч байгаа орчин маань өөрөө хэтэрхий бодит, хөндүүртэй байна шүү дээ. 'Фантаазлаад' асуудлаас холдоно гэдэг тухайн мөчдөө л түр зуурын шийдэл олж байна гэсэн үг. Түүнээс жинхэнэ шийдэл биш. Тиймээс аль болох асуудалтай нүүр тулахыг хүсдэг. 

"Баавгай болохсон" киногоор Каннын кино наадамд явахад "Монголоос ийм том наадамд явж байгаа кино нь Монголынхоо хамаг муу муухайг харуулсан байх ч гэж дээ" гэх мэт шүүмжтэй их тулгарсан. Гэтэл энэ л бидний үнэн байдал. Өөрийнхөө үнэн байдалтай нүүр тулж, хүлээж авах угаас гашуун байдаг шүү дээ. Бүх юм болж бүтэж байгаа мэт, Монголд гэр хороолол байхгүй, асуудал байхгүй мэт хийсвэрлээд байхаар манай нийгэм гацчихна. Бодит байдлаа харахгүй бол урагшлахгүй. Тиймээс би бодит байдлыг кинондоо харуулах дуртай, нөгөөтээгүүр, нийгмийн нэг хэсэг бүлэг хүмүүс нь нөгөө хэсэгтээ ерөөсөө ойлгогдохгүй байгаа юм л даа. "Дугуй түлээд..." гэж ирээд л гадуурхана, гэвч яг яагаад дугуй түлээд байна гэдгийг ухаж боддоггүй. Хасах 30 хэмд хоёр нялх хүүхэдтэй хүн дугуй байтугай л түлнэ шүү дээ. Бие биеэ ойлгохгүй байгаа учраас ойлгуулж, ойртуулмаар санагддаг. Тиймээс л нийгмийн шүүмж хэлбэрийн кино бариад авчихдаг. Гэхдээ ийм төсөлтэй удаан зууралдах амаргүй, өөрийгөө дотроос нь иддэг. Би одоо хоёр дахь киногоо бичиж байгаа юм. Тэгтэл нэлээн гутраад, "Би ер нь яагаад минимал, хайр дурлалын тухай ч юм уу, хөнгөхөн кино хийж болохгүй гэж, яагаад зүгээр л хөгжилдөж болдоггүй юм?" гэж бодсон ч удаа бий. Одоо надад байгаа зохиолууд маань мөн л нийгмийн өвдөлтийг харуулсан. Тэгээд л өөрөө ч барьж авахаасаа зүрхшээгээд, ийм зохиолтой дахиад 5-7 жил амьдарч чадах уу гэж өөрөөсөө асуух болдог.

Н.Ө: Дэлхийн кино урлагт тохиосон шинэ давлагаануудыг харахад ихэнх нь нийгмийн шүүмж агуулсан, нийгмийнхээ бодит асуудлыг уг углуургаар нь хөндсөн, түүний талаар өөрсдийнхөө дуу хоолойг хүргэсэн кинонууд байдаг. Нэлээн олон хүний яриа, сэтгэгдлээс "Баавгай болохсон" киногоор монгол кинонд нийгмийн шүүмж гэдэг зүйл маш зөв шигтгэгдэж орж ирж байна, магадгүй эндээс шинэ давлагаа эхэлж болох юм гэх мэт санааг дэвшүүлсэн байсан. Гэхдээ үүнийг цаг хугацаа харуулах байх. Давлагаа болохын тулд нэг кино биш, нэжгээд кино байх шаардлагатай. Тэгвэл таны хувьд шинэ давлагаа үүсэх нөхцөл нь яг юу гэж боддог вэ. Ялангуяа Монголын кино урлагт ойрын ирээдүйд шинэ давлагаа үүсэх боломжтой юу?

П.З: Нэг кино наадамд нэг улсаас нэг кино очих нь давлагаа биш, нэг түрлэг төдий л юм уу даа. Ер нь нэг улсаас өөр өөр уран бүтээлчийн кинонууд 1-3 жилийн зайтай түрж очиж байж "Хүүе, тэнд ямар нэг юм болоод байна" гэдэг мэдрэмжийг төрүүлнэ. Жишээ нь, Пусаны кино наадмынхан ярьдаг л даа. “2013 онд С.Бямба найруулагч ирээд дээд шагнал авсны дараа тэгээд л та нар алга болчихсон. Дараа нь 2018 онд Л.Бат-Амгалангийн кино ирсэн. Таван жилд нэг ирж байна” гэж байсан юм. Түрүү жил "Худалдагч охин" очлоо. Ингээд таван жилийн завсар аваад байхаар хэзээ ч шинэ давлагаа гэж нэрлэж болохгүй болчихно. Тэглээ гээд хүчлэх ёсгүй. Үүсвэл үүснэ, үүсэхгүй бол үүсэхгүй. Үеийнхээ уран бүтээлчдэд дараагийнхаа киног хийгээч ээ, хийцгээе гэж хэлдэг ч амьдралд нухлуулчхаад байгааг нь харж, ойлгодог. Сайн уран бүтээлчид талхны ажлаас илүү гарч чадахгүй байх нь ч бий. Гэхдээ найзуудыгаа хэт их хүчилж байгаа юм шиг мэдрэмж хааяа төрнө. "Зохиолоо дуусгачихвал продюсероор нь үнэгүй ажиллаж өгье" ч гэж санал тавьдаг. Одоо авьяастай уран бүтээлчдэд дутагдаж буй нэг орон зай нь сайн продюсер. Бүх энергийг чинь сордоггүй, эсрэгээрээ, гацалтад орчихсон байхад чинь сонсдог, мөнгө санхүү, ахуй амьдралын бүх юмыг нь шийдээд, зөвхөн уран бүтээлч байдлаар төвлөрөх боломж олгодог продюсер маш цөөхөн. Тийм продюсерууд нь үргэлж завгүй байдаг. Найруулагч, продюсерын харилцаа бол яг л гэрлэлт шиг. Тийм продюсер олж чадахгүй их удаан явсны эцэст өөрийгөө produce хийхээр шийдсэн. Сайн продюсер ирээд намайг аврахыг хүлээгээд байж болохгүй шүү дээ. "Шат" кинон дээр австрали продюсертой ажиллаж үзээд, ёстой л шүүсээ шахуулж, маш их зүйл сурч авсан. Дараа нь "Шар автобус", "Баавгай болохсон" кинонууд дээр өөрийгөө produce хийсэн. Тэгэхдээ мөнгө санхүүгээ өөрөө зохицуулаад, харин зураг авалтын үеэр намайг өдөр тутмын менежментийн асуудалд оролцуулалгүй бүхнийг хариуцдаг хамтрагч продюсертой болсон. "Баавгай болохсон"-ы үеэр намайг ахуй руу ер оруулаагүйд нь их талархдаг. Энэ туршлагаараа үнэхээр сайн зохиолтой, авьяаслаг уран бүтээлчдийн продюсероор ажиллахад бэлэн байна. 

Манай "Баавгай болохсон"-ы ассошиат продюсероор Тан Чуи Муи гээд малайз эмэгтэй ажилласан юм. Тан Чуи Муи бол Малайзын шинэ давлагааны манлайлагч. Пусаны кино наадмаас анх шагнал аваад, дараа жил нь дахиад малайз кино очиж байгаа юм. Тан Чуи Муи болон түүний үеийнхэн ингэж тэсрэн, Малайзын шинэ давлагаа гэж албан ёсоор нэрлэгдсэн. Энэ бүхний ард хэзээ ч нэг хүн байдаггүй л дээ. Хамгийн гол нь, малайзын шинэ давлагааны уран бүтээлчид нэг нэгэндээ үнэхээр хайртай. Камбожид ч бас шинэ давлагаа үүсэх гэж байгаа. Тэнд ч бас нэг бус, хэсэг бүлэг уран бүтээлчид бий. Нэг нэгнээ ээлжлээд produce хийдэг, нэг нэгэндээ маш хайртай бүлэг хүмүүс. Бид ч бас тийм хүрээллийг Монголд үүсгэх хэрэгтэй.

Энэ жилийн "Алтан өргөө" кино наадмын нээлтийн үеэр Ike (Ш.Ихбаяр) хэлж байна л даа. “Бид анх үнэхээр муу кинонууд хүлээж авдаг байсан, энэ жил харин үнэхээр өрсөлдөөнтэй болж байна” гэж. Үнэхээр ч тийм байсан. Монгол кино наадамд сайн кино ирдэг болтол арван жил шаардаж байна шүү дээ. Тэгэхээр шинэ давлагаа үүсэхэд ч бас дахиад ийм хугацаа шаардаж магадгүй. Гэхдээ бид нар үүнийг хүчлэх албагүй.

 

Н.Ө: Таны яриаг сонсоход Хоу Сяо Сяний хэлсэн үг санаанд орж байна л даа. Тайванийн шинэ давлагаа бол дэлхийн хамгийн нөлөө бүхий шинэ давлагаануудын нэг шүү дээ. Тэгтэл Хоу Сяо Сянь энэ талаар "Хоугийн кинонд Эдвард Янг нь туслахаар ажиллаж байдаг, Эдвард Янг нь өөрөө Хоугийнхаа кинонд туслаад л явж байдаг. Тухайн үед Тайваньд кино урлаг гэдэг нь өрсөлдөөн байгаагүй, харин амьдралын хэв маяг байсан" гэдэг. Харин Монголын өнөөгийн нөхцөлд ийм амьдралын хэв маяг бий болж байгаа юу?

П.З: Кино хийдэг хүмүүс дунд кино үздэг хүн цөөн. Үнэхээр амьдралын хэв маяг болчихсон бол жил жилийн А листийн фестивалд гараад, хүмүүсийн ярианы сэдэв болж байгаа бүх киног хайж олоод тасралтгүй үзээд эхэлнэ шүү дээ. Гэтэл зарим уран бүтээлчидтэй гоё кино ярих гэхээр мэддэггүй. Амттай яриа өрнүүлэх хэцүү. Миний продюсероор нь ажиллаж өгье гэж санал тавьдаг хүмүүс бол кино үздэг хүмүүс байдаг. "Үнэхээр гоё кино үзлээ, уйллаа, тэр хэсэг нь гоё байлаа, тэр хэсэг нь сул байлаа" гэх мэтчилэн ярьдаг. Тэр хүмүүстэй өдөр бүр хамт байх хүсэл төрдөг. Харин Оскар луу явна, Канн руу явна гэж ярьдаг хэр нь гадаад хэл дээрх шилдэг кинонд өрсөлдөж буй таван киног үзчихдэггүй хүмүүстэй тэр дороо л яриа дуусчихна шүү дээ. Асар их хүсэл тэмүүлэл, идэвх байдаг ч яг суугаад хийж байгаа нь цөөн. Том дэлгэцээр кино үзэх соёл ч бас сайн суурьшаагүй. Би Монголд төгссөн учраас ийм кино мэдэхгүй гэж сургууль, багш руугаа бурууг чихэх ч хандлага бий. Гэтэл мэргэжлийн сургууль төгсөөгүй найруулагчид ч бий. Өөрийгөө хэт голох, хэт үнэлэх гэж хоёр асуудал бий. Тэгэхээр тийм хамтач амьдралын хэв маяг үүсэхэд эхлээд киног чин сэтгэлээсээ үздэг байх нь чухал гэж боддог. 

Н.Ө: Улс орон бүрд киноны тодорхой үе байдаг. Улс орон бүр нэг инээдмийн киноны үетэй байдаг шүү дээ. Манайд ч бас тэр үе нь өрнөөд, дуусах шатандаа орж байх шиг байна. Мөн үзэгчдийнхээ хэрэглээг дагаад IPTV, streaming service-т зориулж бүтээсэн кинонууд ч олноороо гарч байна. Гаднаас нь ажиглахад энэ салбарт маш олон юм зэрэг өрнөж байх шиг харагддаг. Үүний зэрэгцээ нийгмийн асуудлыг хурцаар хөндсөн, эсвэл инди, артхаус кинонуудыг ч залуу үе нь хийхээр оролдож байна. Гэхдээ тэдэнд ашиг орлого гэх мэт арилжаанаас үүдэлтэй айдас байдаг, зориг ч шаарддаг. Тэдгээр уран бүтээлчид бүтээлтэйгээ хамт үзэгчээ давхар бэлдээд явах нөхцөл байдалтай тулгардаг гэж боддог уу? 

П.З: Монгол үзэгчид маш өндөр потенциалтай. Даанч тэр үзэгчид маань монгол киног голоод, үзэхээ больчихсонд гол асуудал байгаа гэж боддог. Хэтэрхий удаан хугацаанд учраа олоогүй явснаас болоод потенциалтай үзэгчид маань монгол кинонд мөнгөө үрээд яах вэ гэдэг бодолтой болчхож. Түүнээс биш ойлгож үзэх үзэгчгүй болчихсон хэрэг биш. Netflix, Mubi ашигладаг, гадаад хэлний мэдлэгтэй хүмүүс илүү өндөр түвшний бүтээл үзэж таарна. Тийм амттай, гоё бялуу иддэг хүмүүс монгол кино үзээд амтны шалгуурт нь нийцэхгүй байгаа учраас дахиж авч идэхээргүй болдог. Бид арай дөнгүүр кино хийж чадвал тэдгээр үзэгчийг авч үлдэж чадна. Үзэгчид монгол уран бүтээлчдээс өөрсдийнхөө түүхийг үзмээр байгаа юм л даа. Жишээ нь, "Алтан өргөө" наадмын нээлтийн кино "Хүй" байна. Яаж бидний уг үндэс рүү хүрч, өвтгөж, шархируулж байна? Магадгүй тэрийг япон хүн үзээд над шиг хүлээж авч чадахгүй. Өвөр монгол ахан дүүсийн маань өвдөлт, тэнд бидний нэг хэсэг байгаа гэдэг тэрхүү тал модны утга учир гээд л... Тэгж өөрсдийнхөө түүхийг өгүүлсэн киног үзэгчид маань хүлээдэг гэж боддог. 

Н.Ө: Кино өөрөө бодлоготойгоо уялдаатай хөгждөг. Субьектив бодол ч гэлээ өнөөгийн бидний бодлого киног аялал жуулчлалын хэрэгсэл болгож хараад ч байх шиг, эсвэл Netflix рүү л кино гаргахад хэт төвлөрөөд байх шиг. Гэтэл кино нь нэг төрлийн хэрэгсэл гэхээсээ үзэгчтэй харилцаа үүсгэх, тэдэнд хүрэх гээд маш нарийн нюансыг агуулдаг шүү дээ. Румыны нийгмийн асуудлыг харуулсан кино хүртэл надад дотно санагдах жишээтэй. Тэнд адилхан л хүмүүс амьдарч байгаа учраас шууд харилцаа үүсдэг. Тэгвэл өнөөгийн Монголын асуудлыг тусгасан "Баавгай болохсон" киног Каннын үзэгчид үзээд яаж хүлээж авч, харилцаа үүсгэсэн бэ?

П.З: Бид одоо хүртэл киног үзэл суртлын зэвсэг гэж үзээд байна. Коммунизмын үзлээс салаад гучин жил болсон байх ёстой атал кино заавал Монголыг сурталчлах ёстой, хүнийг хүмүүжүүлж, соёлжуулах ёстой гэсэн үзэл байсаар байна. Бодол санааны эрх чөлөөнд хүрчихсэн байх ёстой атал урлагийг хангалттай чөлөөлөөгүй байна. Монголын соёлыг сурталчлах ёстой, Монголыг гоё сайхнаар харуулах ёстой гэдэг нь өөрөө асар том цензур. Гэтэл кино гэдэг дэлхийн аль ч өнцөг буланд байгаа хүнтэй ярьж чаддаг байх ёстой. Би 2017 онд киногоо эхлүүлж байхдаа утаа, ядуурлын асуудлыг Монголд л байдаг, манай орны улс төр л болдоггүй гэж бодож байлаа. Тэгээд зохиолоо аваад Италийн Torino Film Lab хэмээх кино зохиол хөгжүүлдэг лаборатори руу явсан. Дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирсэн хорин уран бүтээлч нэгнийхээ зохиолыг уншаад, санаа сэтгэгдлээ хэлж байгаа юм. Гэтэл тэндээс улс төр гэдэг зүйл хаа сайгүй л явцуурсан, мухардсан байдгийг ойлгож, нүд нээгдсэн. Ядуурал гэдэг зөвхөн Монголын асуудал биш. Парис, Токиод ч гэр оронгүй хүмүүс бий. Зөвхөн Монголын асуудал гэж ерөөсөө байдаггүйг ойлгосон. Миний түүх бол ядуурлаас гарахын тулд сайн боловсрол хайж байгаа хүүхдийн түүх. Энэ бол Чикаго, Ванкувэр, Бээжин гээд хаана ч байгаа асуудал. Ингээд утаа, агаарын бохирдлын тухай бусад хотуудын асуудлыг судаллаа. Куала-Лумпур, Тайландад агаарын бохирдол бий. Хүмүүс газар тариалан эрхлээд, өвсөө шатаангуут хэсэг хугацаанд маш их хэмжээний агаарын бохирдол үүсдэг юм байна л даа. Гэтэл тэр өвсийг шатаахгүйгээр арга хэмжээ авна гэвэл маш их мөнгө зардаг, эргээд л ядуурлын асуудал хөндөгдөнө. Энэ мэтчилэн шалтгаан нь өөр ч гэсэн бусад улсад ч агаарын бохирдол бий. Томоор нь харвал энэ бол дэлхий нийтийн асуудал болж байна. Тиймээс Каннын үзэгчид киног маань маш сайн ойлгож, хүлээж авсан. Бүх л нийгэмд ядуурлаас гарах нь хамгийн тулгамдсан, хөндүүртэй асуудал. Хичээхгүй л бол шууд ядуурал руу уначихдаг хатуу нийгэмтэй улсын үзэгчид киног маань бүр ч илүү хүлээж авсан. Жишээ нь, Европт дайнтай холбоотойгоор цахилгааны үнэ их өсөөд, хүмүүс гэрээ халаах мөнгөгүй учраас хүнд өвчин тусах, амь эрсдэх тохиолдол их. Энэ чинь яг л бидэнд байдаг түлшний ядуурал. Дэлхий нийтэд байдаг асуудал учраас зарим үзэгчид киног маань классик зохиол ч гэж хэлж байсан. Олон улсын үзэгчдийг онилж байгаа бол асуудлыг томоор харах хэрэгтэй. Өөрсдийнхөө л ялгаа, онцлогийг хайгаад, түүгээрээ л кино хийнэ гэвэл би яаж Африкт байгаа хүнд ойлгогдох вэ? Харин бид юугаараа ижилхэн юм бэ, ямар ижил түүхийг туулж байна вэ гэдэгт төвлөрвөл үлдсэн найман тэрбум хүнтэйгээ илүү ойлголцож чадна.

 

Н.Ө: Таны ярианаас “Миний зовлон гэж байдаггүй, бидний зовлон л гэж байдаг. Харин урлагийн бүтээл биднийг ижилхэн зовж буйг харуулдаг” гэдэг үг эрхгүй санаанд орлоо. Таны кинонуудын бүтэх үйл явцыг судлахад нэлээн хугацаа орсон байсан. Нэг бүтээл олон жил дамжихад шантрах үе гардаг байх. Тийм үед таныг түлхэж өгдөг хүч нь юу вэ?

П.З: Шантрах үе маш олон. Гэхдээ жишээ нь, "Баавгай болохсон" дээр “Хэрвээ энэ зохиолыг ингээд орхивол энэ хүүхдийн түүхийг тэгээд хэн хэлэх юм?” гэж бодогдсон. Үнэхээр дотроос хэлмээр байгаа түүхүүд байдаг л даа. "Нүцгэн гэрэл" дээр гэхэд эмэгтэй хүн бэлгийн дур хүслээ илэрхийлэхээр ихэнхдээ буруутан болчихдог. Ямарваа нэгэн байдлаар эрэгтэй хүн өөр хүнтэй болчихвол ‘чи нөхрөө хүлээж чадсангүй’, ‘чи нөхрөө уучлахад яадаг юм’, ‘эрэгтэй хүн ганц, хоёр удаа алдсан л биз, чи л ийм байдалд хүргэлээ’ гэх зэргээр бүх тохиолдолд эмэгтэй хүн бурууддаг болчихсон. Хамгийн гол нь, энэ сэдвийн талаар хүмүүс тийм ч их яриад байдаггүй. Тэгсэн хэр нь гаргаж байгаа шийдэл нь хэтэрхий романтик байдаг. Тэгэхээр миний хувьд энэ мэт зүйлсийг дотроо хадгалж бухимдаад байхгүйгээр ямар нэгэн юм хиймээр байна л даа. 

Жишээ нь манай улсад өөрсдийн ашиглаж байгаа электроник төхөөрөмжүүдээ бүрэн гүйцэд ашиглаж чадахгүй хүмүүс өчнөөн байхад “Дижитал үндэстэн” гэж юм зохион байгуулдаг. “Тийм хүмүүс байна шүү дээ, эхлээд тэр хүмүүсээ сургаж байгаад энэ арга хэмжээгээ хийвэл ямар вэ” гэж хэлмээр санагддаг юм. Хөдөө амьдрах боломжгүй болоод хотод орж ирж байгаа хүмүүсийг нэг их чичлээд байх хэрэг байхгүй шүү дээ. Тэд боловсролд л найдаж ирж байгаа. Хэрэв бүх ажлын байранд хүнийг машин орлодог болчихвол боловсролгүй хүмүүс нь яах юм бэ. Магадгүй сайн боловсрол олгодог өөр улс орнуудад хүмүүс нь яаж байх, юу хийх аргаа олж чадаад байгаа байх. Харин бидний хувьд болоогүй байхгүй юу. Автобусны картын систем нэвтрүүлэхээс өмнө кондукторын ажил гэж байсан. Автобусанд согтуу хүн орж ирвэл хөөж гаргадаг ч юм уу, маш аятайхан зүйлсийг хийдэг. Гэтэл одоо кондуктор байхгүй болоод янз бүрийн болж бүтэхгүй хүмүүс орж ирнэ, зарим нь охидыг өднө, тэр үед хэн ч дуугарч чадахгүй дотроо кондукторууд маань байсан бол гэж бодох жишээтэй. Би хувьдаа тэр системээс илүү хүнийг нь үгүйлдэг. Тийм чухал үүрэгтэй байсан хүн одоо зүгээр л нэг төхөөрөмж харж суух үүрэгтэй болчихсон. Энэ мэтчилэн, хүмүүст яаж амьдрахыг нь шийдэж өгч чадаагүй хэр нь зүгээр л сэтгэл хөдлөлөөр шууд дижитал үндэстэн болчихсон. Би иймэрхүү түүхүүдийг хөндөх хэрэгтэй гэж боддог. Бас манайхан жил болгон утааны эсрэг тэмцдэг боловч хандлага нь маш буруу, хэт үзэн ядалт дээр суурилсан байдаг. Тийм учир тэр их хэрэгтэй эрч хүч зүгээр л хий хоосон үрэгдээд дуусдаг. Нэг шуудай нүүрс хэр үнэ цэнтэй болохыг толгойгоороо мэдрэх болон кино үзээд мэдрэх хоёр их өөр. Тэгж мэдэрч байж л хайран эрч хүчийг илүү ухаалгаар, үр дүнтэйгээр зарцуулна шүү дээ. Жишээ нь, айлуудад нарны зай хураагуур тавьдаг ч юм уу,  монголчууд цөөхүүлээ, дээрээс нь үнэ нь ч хямд учир надад энэ бол боломжтой санагддаг. Ер нь бидний асуудлыг шийдэх гэсэн оролдлого, эрч хүч нь үзэн ядалт дээр суурилаад байгаа учир бодит шийдлийг олж харж ойлгож чадахгүй байгаад байгаа юм. Сайжруулсан нүүрс гэдэг нэг юм гаргаж ирсэн ч тэрнээс нь болоод хүмүүс угаартаад үхээд байхаар хүмүүс оройдоо гал хийхээсээ айдаг болчихсон. Тэр үед долоо хоногийн зургаахан шуудай нүүрсний нормтой болж байгаа юм. Шөнө үхэхээс айгаад гал түлэхээ ч болино. Заримдаа салхитай жил болохоор хүмүүс утаа устчихлаа гэж андуураад, утаа устчихлаа гэдэг үр дүн авч ирэхийн тулд маш их мөнгө төлж эргүүл гаргаад л. Тэгээд энэ их эрч хүчээр зөвхөн маск сурталчлаад л байдаг нь хэцүү. Ийм зүйлийг ойлгож харж чадалгүй шийдэл гэж бодож ойлгож байгаа нь тун харамсалтай. Гэтэл бүх юмны гол үндэс нь ядуурал байна. Ядуурлаас боловсролын асуудал урган гарч байна. Боловсрол нь тэгш хүртээмжтэй олгогдохгүй байна, тэгэхээр тэр их эрч хүчээ юунд зарцуулах юм бэ гэдгээ ойлгоод, зарцуулаад өгөөсэй гэж хүсдэг. Тийм зүйлийг хүсэж байгаа болохоор бууж өгч, орхиж чаддаггүй. Тийм учраас л би энэ зохиолоо огт хаяж чадаагүй. Түүнээс биш шагнал авах гэсэндээ, Канн явах гэсэндээ энэ төслийг эхлүүлээгүй. Юу ч үгүй байсан ч нөөц бололцоогоо ашиглаад, хэчнээн муу, амархан, энгийн харагдсан ч хамаагүй, энэ түүхийг л “яримаар” байсан. Тэгээд л 2021 онд шийдээд, байгаа бололцоогоо ашиглаад кино зурагтаа гарсан. Ер нь яагаад энэ киног хийх гээд байгаа юм, юуг харуулах гээд байгаа юм гэдэг тэр мотиваци их чухал л даа. Хэрвээ зөвхөн олон улсын фестиваль болон том том арга хэмжээнүүдэд оролцож үзэх нь чиний хамгийн анхны мотиваци байвал тэр бол хамгийн инээдтэй хэрэг. 

Н.Ө: Хоёулаа таны кинонуудыг нийгмийн шүүмж талаас нь ярилаа. Нөгөө талаасаа хүн хоорондын харилцаан дээр бүх асуудал суурилдаг юм шиг санагдсан. Жишээ нь, автобусанд картаар үйлчлүүлж, хүний оролцоогүйгээр нэвтэрч болдог болсноор, магадгүй, кондуктор гэдэг хүнтэй халуун дулаан ч бай, уур уцаартай ч бай, амьд харилцаа үүсгэх нь хүн хоорондын харилцааны хэрэгцээг хангадаг байсан ч байж болох. Гэтэл энэ нь дижитал зүйлсээс болоод алга болж байгаа гэдэг ч юм уу... “Нүцгэн гэрэл” дээр бас сэтгэл зүрхээрээ харилцаатай хэдий ч бие махбодоороо харилцаж чадахгүй. Энэ нь магадгүй сэтгэл зүрхээрээ алсрахад нь нөлөөлдөг гэх санааг таны киноноос анзаарсан. “Шат” ч мөн адил. Бид нэг нийгмийг бүрдүүлж буй хэр нь бие биеэсээ ямар ч эсэргүүцэлгүй алсардаг болжээ. Угаас өөрсдийгөө нэгэн бүхлийн хэсэг гэхээсээ дангаар бодгаль гэж бодох нь давамгайлж байна шүү дээ. Үүнээс үүдээд хүний асуудал бол миний асуудал, бидний асуудал гэж хүлээж авах нь багасчихсан нь шууд харагдаад байдаг. Тэгэхээр та одоогийн нийгэмд хүн хоорондын харилцааг хэр зэрэг дулаан байгаа гэж бодож байгаа вэ?

П.З: Надад их туйлбаргүй санагдаад байдаг. Монголчууд бид өөрсдөө цаг агаар шигээ эрс тэс ааш авиртай болчихсон ч юм шиг. Жишээ нь, миний киног хулгайлаад сайт дээр тавьж хүмүүсээс мөнгө олдог хүнийг илчилж гэж бодъё л доо. Тэгвэл бөөнөөрөө тэр хүн рүү дайрна, жигшинэ. Тэгтэл нөгөө хүн нь “Эгч ээ би жирэмсэн ш дээ” гэж хэлье гэж бодъё. Тэгэхээр эргээд тэр хүнийг өрөвдөөд, хайрлаад эхэлдэг. Ерөөсөө л зарчим гэж байхгүй, нэг бол хэтэрхий өрөвч, нэг бол хэтэрхий хахир, тэнцвэртэй байж чадахгүй байгаа шиг санагддаг. Үүнд нөлөөлж байгаа нэг том хүчин зүйл бол мэдээж нийгмийн шударга бус байдал. Хөдөлмөрөө үнэлүүлэхгүй байгаа, өдөр тутамдаа бухимдалтай явж байгаа нь хүмүүсийн нэгнийгээ боддоггүй, хахир болж байгаагийн нэг том хүчин зүйл гэж боддог. Угтаа бол би монгол хүмүүсийг маш өрөвч, зөөлөн сэтгэлтэй хүмүүс гэж боддог. Зарчимгүй, шударга бус байдлаас үүдэлтэйгээр л энэ зөөлхөн ард түмэн хахир ширүүн болж хувираад байгаа. Тийм учраас өөрийнхөө кинонд ямар муухай байгааг нь ч харуулаад, мөн угтаа ямар сайхан сэтгэлтэй хүмүүс вэ гэдгийг нь ч харуулахыг хүсдэг. Бид өөрсдийн бусад улсаас ялгарах ялгарлаа хайгаад байдаг бол тэр нь өрөвч зөөлөн зан байх л гэж би боддог.

Н.Ө: Яг энэ ярианаас миний дараагийн асуулт ургаад гараад ирлээ. Монголчуудын яг ялгарал (ижилсэл) буюу identity юу юм бэ гэдгийг бид хайгаад байдаг. Бидэнд соёл нь байгаа, гэхдээ хүн амын маань тэн хагас нь Улаанбаатар хотод амьдарч байна. Бид нүүдэлчин болон суурин соёл иргэншлийг зэрэгцүүлж явж байгаа ард түмэн. Тэгэхээр нүүдэлчин соёл иргэншил давамгайлж байх үеийн identity өнөөгийн бидэнд таарах уу гэх асуулт гарч ирж байна. Бид одоо суурин соёл иргэншилдээ дасан зохицоод хөгжих явцдаа өөрсдөө шинэ identity бүтээх ёстой гэж та боддог уу эсвэл яг анхнаасаа заяагдсан нэг зүйл байгаа, тэрийг олж харах нь чухал гэж боддог уу? 

П.З: Энэ талаар тийм ч их боддоггүй юм байна. Ямар ч байсан Улаанбаатар хот холимог хот болж байгаа. Үүний зэрэгцээ нүүдэлчдийн эмгэнэл ч болж байна. Жишээ нь, утааг харахаар надад “Бид ийм том газар нутагтай байж энд чихцэлдэх гэж дээ” гэж бодогддог. Утаанаас авхуулаад хотын асуудлууд маш их бухимдуулдаг ч хөдөө очоод юу хийх вэ гэдэг бас нэг том асуудал гарч ирдэг. Ямар ч байсан энэ цаг мөчид маш эмгэнэлтэй байгааг л мэдэрч байна. Би социологич юм уу, судлаач шинжээч хүн огт биш, зүгээр л түүх өгүүлэгч. Тэгэхээр энд нэг ийм эмгэнэлт зүйл болоод байна гэдгийг хараад, тэрийгээ киногоор дамжуулан өгүүлж байгаа. Харин тэндээс шийдлийг нь хараад бодлого боловсруулах хүмүүс нь дараагийнх нь гэж бодож байна. Жишээлбэл, “Баавгай болохсон” хүүхдүүдэд тэгш боломж өгье, хүүхэд болгон агуу хүн болно гэж байхгүй, гэхдээ эндээс гаръя, юм суръя гээд явж байгаа хүүхдэд сайн боломж заавал хүрэх ёстой гэсэн санаагаар хийсэн. Энгийн үзэгчид болоод шийдэл гаргах хүч, эрх мэдэл бүхий хүмүүсийн хооронд үзэл санааны холбоос бий болгох нь уран бүтээлч, кино бүтээгч хүний үзүүлж чадах үр нөлөө. 

Н.Ө: Сая хоёулаа ялгарал болон ижилслийн тухай ярьж байхад Озугийн кинонуудаас япон хүмүүсийг шууд ойлгож, хүлээж авдаг тухай санаанд буулаа. Харин гадаад хүн үзээд “Монгол хүн гэж ийм байдаг юм байна даа” гэсэн ойлголтыг авч чадах монгол кино одоо бий юу? Би өөрөө монгол, мөн дунд нь байгаа хүн учир гаднаас нь харж чадахгүй. Тэгэхээр бид нар яг яаж харагддаг бол гэдгийг мэддэггүй юм байна лээ.

П.З: Сүүлийн үед нэг л их орилсон чарласан, хэрэлдсэн кинонууд гараад байгаа, тэр чинь бид мөн л дөө. Өөрсдөө үнэхээр тийм юм байж “ийм кино үзмээргүй байна” гэдэг. Япончууд бол мундаг. Өөрсдийн зүйлсээ маш майн хадгалж авч үлдэж чадсан. Жишээ нь, гаднаас орж ирсэн үгсийг зөвхөн катагана үсгээр бичнэ гэдэг ч юм уу зарчимтай. Тэгэхээр аль нь япон үг вэ, аль нь гадаад үг вэ гэдэг нь шууд ялгагддаг. Анхнаасаа өөрсдийгөө бусадтай уусгахгүйгээр авч үлдэж чадсан, тэр нь ч кинонуудаас нь шууд үнэртдэг. Яг жинхэнэ монгол үнэнийг харуулъя гэвэл, би бол асар их хараал бичдэг. Угаас нэг нэгнээ ялгаварлан гадуурхсан хошигнол ихтэй ард түмэн. Хөгжилдөж байгаа нь нэгнээ дандаа доромжилсон байдалтай. Тэгээд найруулагчид яг тэр байдлыг нь кинондоо буулгаад үзүүлэхээр монголчууд яагаад дандаа орилсон чарласан кино хийгээд байдаг юм бэ гээд өөрсдийгөө гайхаад байдаг. Харин би бид нар угаасаа тийм хүмүүс л гэж боддог. 

Н.Ө: Та киноныхоо анхны үзвэр дээр киногоо үзэхээс айдаг уу? Их олон найруулагчид анхны үзвэр дээр өөрсдийн киног үзэхээс айдаг шүү дээ. 

П.З: Байхгүй. Яагаад гэвэл би анхны богино киногоо хийгээд дэндүү их алдсан. Алдаанаасаа олон ч зүйлийг сурсан. “Ингэчихгүй яав даа, тэгчихгүй яав даа” гэж өөрийгөө маш их хэмлэсэн. Гэхдээ тэр цаг мөчид, 2018 оны 11-р сард би хамгийн сайнаараа л байсан. Тэр бол тухайн үеийн шилдэг Золжаргал. Хамгийн сайнаараа хичээгээд хийсэн зүйл минь тэр л юм чинь дахиж гоочлоод яах юм бэ гэж бодсон. Тэгэхээр би алдаагаа ч гэсэн хайрладаг. Алдаанаасаа маш их зүйлд суралцсан. Бүх киноноосоо суралцсан. Тэр суралцсан зүйлс маань “Баавгай болохсон” дээр хэрэг болсон. Гэхдээ би энэ киноноосоо ч бас суралцсан. Сураад яваад байгаа болохоор өмнөх бүтээлээсээ айх юм уу үзэн ядах сэтгэгдэл төрдөггүй. Хүмүүст таалагдахгүй байж болох ч тэр цаг мөчид би болон манай баг хамгийн сайнаараа л ажилласан. Бүгдийг нь төгс гэж хэлэхгүй ч бүх кинондоо үнэхээр хайртай. Бүгдийг нь дахин дахин үзэх дуртай. 

Н.Ө: Уран бүтээлч хүн задгай сэтгэлгээтэй байгаад, магадгүй зургийн талбайд гэнэт шинэ санаа орж ирээд анхдагч санаагаа өөрчлөх тохиолдол ч гардаг байх. Найруулагчийн  хувиар та хайрцаг, хүлээсгүй задгай сэтгэлгээ болон хамаг зүйлийг нэгтгэж хумьж байх ёстой дэг журам, сахилга бат хоёрыг хэрхэн хослуулдаг вэ?

П.З: Кино бүтээх үйл явцад алхам тутамд мөнгө урсаж байдаг. Худлаа ярьж, хулгай хийж олоогүй л бол тэр бүхэн үнэ цэнтэй. Ажил хийж, баялаг бүтээж байгаа хүмүүсийн мөнгөөр кино хийж байгаа шүү дээ. Киног хүнд үзүүлэх гэж хийж байгаа учраас чанартай, үзүүштэй юм хийж чадахгүй бол зүгээр л үнэ цэнгүй мөнгө үрсэн хэрэг болно. Тийм учир зургийн талбай маш их эмх цэгцтэй байх ёстой. Бүх хүн товлосон цагтаа бэлэн байх ёстой. Нэг хүн хоцорсноос болоод гарах зардал хүртэл маш өндөр, цаашилбал кино хугацаандаа дуусахгүй байх магадлалтай. Тиймээс хатуу чанга л байх ёстой гэж боддог. Харин задгай сэтгэлгээ, бүтээлч байдлынхаа хувьд бол ёстой галзуу, солиотой байх ёстой. Зөвхөн зохиолдоо баригдаад гэнэт гоё, шинэ санаа орж ирсэн ч хүлээж авахгүй гүрийгээд байх нь утгагүй хэрэг. Тийм үед бол оролдъё, үзье л гэдэг байх хэрэгтэй. Нэг сцен тухайн өдөртөө болохгүй байвал болиулаад өөр өдөр турших хэрэгтэй. Заавал тэр өдрөө хүчилж зүтгүүлэх албагүй. Бүтээлч байдал дээр маш чөлөөтэй байж, харин ажлын зарчим тал дээр хатуу чанга байж, хэн, юуг, хаана, яаж хийхийг тодорхой байлгах ёстой. Эмх замбараагүй байдлаас үүдэж мөнгө дэмий урсдаг. Мөнгө бол кино хийхэд хамгийн чухал, тэрийг бүтээлч тал дээр бол ёстой хайр найргүй цацах хэрэгтэй. Продакшн дизайн дээр мөнгө харамлаад, хэмнээд байж ерөөсөө болохгүй. Зурган дээр гарах зүйлээс огт мөнгө хэмнэж болохгүй. Тэр чинь бүтээл шүү дээ.

Н.Ө: Янз бүрийн зүйлээр хязгаарлагдмал байх нь тухайн хүнийг илүү бүтээлч болгодог гэх нь ч бий. Юм юмыг зохицуулж сурдаг гэх юм уу даа. Та үүнийг юу гэж боддог вэ? 

П.З: Санал нийлнэ. “Баавгай болохсон”-ыг хийх гэж явсан долоон жилийн түүх, туршлага байгаа. Хэрэв энэ хугацаанд би продакшны сангуудаас мөнгө аваад л, бүх юм ивээгдээд л бэлэн байгаад байсан бол “Баавгай болохсон” одоогийн хэлбэрээ олохгүй байсан байх. Тохиолдсон бүх л асуудал, бэрхшээл энэ киног бүтээснийг мэдрээд, “Баавгай болохсон”-ыхоо сүүлийн хувилбарт их хайртай байдаг. Тухайн үед би азтай байсан бол энэ кино ийм хувилбараар бүтэхгүй байсан. Тийм учир болох ёстой юм болоод, энэ кино олох ёстой хэлбэрээ олсон гэж боддог. 

Н.Ө: Би таны дараагийн хийх кино юу вэ гэж асуумааргүй байна. Нэг найруулагчийн гаргасан кинонууд нийлээд тухайн найруулагчийн зовуурийг ч юм уу, эмзэглэдэг зүйлсийг илэрхийлэх хүчтэй байдаг. Тэгэхээр таны киногоороо дамжуулж өөрийн дуу хоолойг хүргэмээр байгаа эмзэглэл, эргэцүүллүүдийн талаар асууя?  

П.З: Би боловсролын тухай ярьсан, одоо бол эмнэлэг, эрүүл мэндийн тогтолцоог л яримаар байна. Эмнэлгийн хүрэлцээний тухай ч юм уу хөндмөөр байна.

 

Н.Ө: Та байнга ажиглалт хийдэг үү? Ихэнх уран бүтээлчид өөр лүүгээ гэхээс илүү өрөөл рүү чиглэж ажигладаг шүү дээ. 

П.З: Ажиглахыг хүссэн юмаа л ажиглаад, бусад зүйлийг анзаардаггүй. Зохиол бичигчийн үндсэн ажил бол ажиглах, судлах. Тэндээс л яг уран бүтээлчийн өөрийн гэсэн (original) зүйл гарч ирдэг. Би бол эмнэлгийн асуудлыг л яримаар байна, ялангуяа хүүхэдтэй холбоотой эмнэлгийн асуудал. Дээр нь нэмээд, инээдмийн кино хийж, өөрийгөө сорьж үзмээр байна. Ямар ч уран бүтээлч хүн дараагийн уран бүтээлүүд нь хуучинтай нь ав адилхан байхыг хүсдэггүй. Гэхдээ ухамсаргүйгээр өөрийгөө дахиад давтчихаад байдаг тал бий л дээ. 

Н.Ө: Надад сүүлийн нэг асуулт байна л даа. Ингмар Бергман Андрей Тарковскийн тухай ярихдаа “Миний түлхүүрийг нь атгачхаад орж зүрхэлдэггүй тэр өрөөнд Тарковский хэдийнээ орчхоод, дураараа холхиж байх шиг санагддаг” гэсэн байдаг. Нэг талаасаа асар их хүндэтгэл, нөгөө талаасаа уран бүтээлч хүний харуусал мэдрэгддэг. Таны орохыг хүссэн өрөөнд дураараа холхидог тэр найруулагч, уран бүтээлч хэн бэ?

П.З: Рубин Остландыг нэрлэнэ ээ. Бараан егөө, ёжлол агуулсан кинонуудтай. Тийм гашуун, хүнд сэдвийг яаж тийм инээдтэй, хошноор үзүүлж чадаж байна аа гэж боддог. Гашуун сэдвийг бодох тусам эхэндээ шанална, сүүлдээ яахаа мэдэхгүй инээд ч хүрэх үе байдаг. Үүнийг Рубин Остланд киногоороо мэдрүүлдэг. Тэр өрөө рүү л ормоор санагддаг.

 

Ярилцсан Нармандахын Өнөржаргал

Гэрэл зургуудыг Tsolmon Morris